Werniksy

Werniksy w technikach malarskich (zwłaszcza olejnej i temperowej) stosuje się w zasadzie na cztery sposoby:

• jako werniks pośredni lub izolacyjny, oddzielający od siebie warstwy obrazu
• werniks retuszerski korygujący chłonność (właściwość wchłaniania medium) fragmentów obrazu
• werniks końcowy, nakładany na gotowy obraz w celu zabezpieczenia powierzchni, a czasem zmiany jego wyglądu (pogłębienia tonu lub nadanie połysku).

Podstawowym składnikiem werniksu jest żywica rozpuszczana w odpowiednim rozpuszczalniku. Właściwości rozpuszczalnika decydują o przydatności werniksu do zamierzonych celów – między innymi musi dość szybko i bez reszty wysychać i nie może być agresywny względem podeschniętych farb. W zależności od rodzaju rozpuszczanej żywicy stosuje się:

• olejek terpentynowy, tradycyjny, uniwersalny rozpuszczalnik stosowany od setek lat
• toluen, przy nieumiejętnym stosowaniu nieco bardziej agresywny wobec farb olejnych, za to charakteryzujący się bardzo szybkim wysychaniem
• etanol (alkohol etylowy), stosowany do sporządzania delikatnych werniksów konserwatorskich i używanych w technikach wodnych (np. gwaszu)
• inne rozpuszczalniki organiczne (np. estry), używane do werniksów syntetycznych i specjalnych.

Z żywic naturalnych najczęściej stosowane są:

• damara i mastyks – jako niezbyt twarde i stosunkowo łatwo rozpuszczalne. Werniks damarowy jest całkowicie bezbarwny, dość miękki, bardzo odporny na deformacje podłoża. Werniks mastyksowy jest twardszy i bardziej kruchy, ma delikatny żółtawo-zielonkawy odcień w grubszej warstwie.
• kopale (także np. bursztyn) stosowane w zwykłej praktyce malarskiej dość rzadko, za to cenne w konserwacji obrazów.
• sandarak i szelak – do werniksów spirytusowych.
• balsamy (gęste ciecze otrzymywane z drzew iglastych) z których najcenniejsza do celów malarskich jest terpentyna wenecka.

W XVI i XVII w. na północy Europy używano (i wysoko ceniono) „balsamy” olejne, otrzymywane z oleju lnianego, zagęszczonego na słońcu do konsystencji miodu; po rozpuszczeniu w terpentynie lub olejku terpentynowym powstawał werniks. Według obecnej wiedzy technologicznej stosowanie takich werniksów może być niebezpieczne dla trwałości obrazu olejnego, jednak tworzone z ich użyciem obrazy przetrwały setki lat bez znaczących uszkodzeń.

Współcześnie stosowane są także żywice syntetyczne, zwłaszcza akrylowe, rzadziej winylowe, jednak skład werniksów syntetycznych pozostaje zwykle tajemnicą producenta.

Werniks składający się wyłącznie z roztworu żywicy jest nazywany chudym i stosowany najczęściej jako werniks końcowy (ze względu na łatwość zdjęcia lub zmycia zabrudzonej lub uszkodzonej warstwy wierzchniej) i pośredni (ze względu na neutralność wobec warstw obrazu).

Właściwości werniksu można modyfikować przez dodatki:

• wosk pszczeli powoduje matowość werniksu końcowego.  Werniksy z dodatkiem wosku użyte jako medium ułatwiają malowanie impastami, ale uwrażliwiają obraz na wysokie temperatury (np. silne światło słoneczne).
• olejki eteryczne, zwłaszcza sosnowy, lawendowy czy jodłowy, powodują z jednej strony znaczne rozrzedzenie (zmniejszenie subiektywnie odczuwanej gęstości i lepkości) werniksu, a z drugiej – opóźniają wysychanie i powodują mocniejsze związanie werniksu z podłożem.

Werniksy nakładać można pędzlem (najlepiej specjalnie do tego przeznaczonym, szerokim i miękkim), dłonią (sposób preferowany przez wielu artystów) lub przez natryskiwanie (większość obecnie produkowanych werniksów, zwł. syntetycznych, sprzedawana jest w postaci aerozolu).

Werniks należy nakładać jak najcieńszą warstwą, dla otrzymania grubszej warstwy ew. powtarzając zabieg. W wypadku werniksu końcowego konieczne jest całkowite wyschnięcie obrazu, co trwa od kilku dni (tempera, akryl, szybkoschnące farby olejne) do kilku tygodni (farby olejne z dużym dodatkiem werniksu), a nawet kilkunastu miesięcy (olejne impasty, obrazy malowane szpachlą). Nałożenie werniksu końcowego na niewyschnięty obraz grozi jego nieodwracalnym uszkodzeniem (głębokie spękania, krakelura, złuszczanie fragmentów obrazu).

W ofercie sklepu pan plastyczny znajdują się zarówno werniksy w sprayu  jak i tradycyjne werniksy